Czy zastanawiałeś się kiedyś jak
powstało nabożeństwo Drogi krzyżowej?
Dlaczego śpiewamy Gorzkie żale?
Zapraszamy do lektury
.
.
.
Droga Krzyżowa: W pierwszych wiekach chrześcijaństwa nie znano nabożeństwa Drogi Krzyżowej, chociaż najdawniejsza tradycja mówi, że NMP pierwsza zaczęła obchodzić drogę, po której szedł obarczony krzyżem Chrystus. Należy przypuszczać, że tak samo czynili apostołowie. Gmina jerozolimska zachowała pamięć o miejscach Męki i Zmartwychwstania Chrystusa i nawiedzała je kontemplując te wydarzenia. W klimacie prześladowań po upadku pierwszego powstania żydowskiego (66-70), chrześcijanie masowo opuszczali Jerozolimę. Dokonane tu zniszczenia, zwłaszcza po stłumieniu drugiego powstania żydowskiego (132-138), kiedy Jerozolima została przebudowana i stała się rzymskim miastem Aelia Capitolina nawiedzanie miejsc świętych praktycznie niemożliwe. Jerozolimę zabudowano na wzór rzymskich obozów. Podniesiono teren, wyznaczono nowe ulice, pobudowano nowe budynki państwowe. Nad Kalwarią wzniesiono świątynię Wenus, nad Grobem Chrystusa forum. Stała się Aelia Capitolina.
Chrześcijanie rozproszeni w różne strony świata, zwłaszcza mieszkający w pobliżu Palestyny jednak pragnęli odwiedzać święte miejsca. Z II i III w. znamy kilku pielgrzymujących do Jerozolimy chrześcijan. Są to Meliton z Sardes w Azji Mniejszej (II w.) i Orygenes, wielki katecheta z Aleksandrii (w III w.). Są to podróże w celach poznawczych.
Sytuacja chrześcijaństwa w IV stuleciu zmienia się diametralnie. Religia chrześcijańska staje się nie tylko legalną, lecz zdobywa przychylność cesarza. Za panowania Teodozjusza (379-395) staje się religią cesarstwa. Ten triumf nowej religii zaznacza się wznoszeniem licznych budowli; niektóre staną na „świętych miejscach”. To wyzwoli wśród chrześcijan pragnienie odwiedzania miejsc, w których rozegrały się wydarzenia utrwalone w Nowym Testamencie. W IV w. te miejsca zostały zinwentaryzowane i stały się z czasem celem pielgrzymek. Rejestr tych miejsc został sporządzony z największą dokładnością. Mimo, że dane topograficzne podane w Ewangelii lub wynikające z tradycji były raczej niejasne, starano się teraz dokładnie, niejednokrotnie metodami archeologicznymi, ustalić miejsca biblijnych wydarzeń (grota narodzin Chrystusa, miejsce rozmnożenia chleba, narożnik świątyni, na który Jezus był zaprowadzony podczas kuszenia itp.).
Najsłynniejszym świętym miejscem, odtąd odwiedzanym wprost nieprzerwanie, jest grób Chrystusa w Jerozolimie, nad którym wznosi się Bazylika Grobu Bożego. W 325 r. podczas Soboru Nicejskiego cesarz Konstantyn w olśniewający sposób okazał, jaką czcią darzy religię Chrystusa. Na tymże soborze przyznano Jerozolimie honorowe pierwszeństwo. Stała się ona patriarchatem, chociaż bez władzy administracyjnej nad określonym terytorium. W 326 r. przybyła do Jerozolimy matka Konstantyna wraz z biskupem Makariuszem. Rozpoczęto poszukiwania grobu Chrystusa. Poszukiwania te prowadzono w sposób przemyślany i planowy. Uwzględniono świadectwa chrześcijan. Szukano na miejscu, w którym wzniesiono Aelia Capitolina. Dla potrzeb tych prac zniszczono świątynię Jowisza kapitolińskiego, jako że prace dokonywały się z poparciem cesarza.
Odkrycie grobu Chrystusa stało się niezwykłym wydarzeniem. Natychmiast powiadomiono cesarza, który kazał na tym miejscu zbudować, na koszt cesarstwa, olśniewającą bazylikę. Wysłał swoich architektów. Jego matka Helena pilnowała prac na miejscu. Powstał wielki zespół architektoniczny. Składał się on z Anastasis – rotundy wzniesionej nad grobem Chrystusa. Pierwotnie kopuła rotundy nie była zamknięta, ponieważ miała symbolizować perspektywę życia wiecznego ze zmartwychwstałym Chrystusem. Dziś jest zamknięta. W centrum rotundy Anastasis znajduje się kaplica Grobu Chrystusa. Skała grobu Chrystusa została wyizolowana i zabudowana. Ta budowla przeżywała dramatyczne losy. Z oryginalnej skały grobu zostało ok. 1 m skały. Dzisiaj grób Chrystusa i Kalwaria są pod jednym olbrzymim zamkniętym dachem.
Następnym elementem tego kompleksu było zagospodarowanie Golgoty. Uczyniono to w ten sposób, że skalną bryłę wkomponowano w okazały portyk, który przekształcał się w kaplicę ukrzyżowania z ołtarzem, który jest własnością Greków prawosławnych. Pod ołtarzem ukrzyżowania jest płyta z głębokim otworem, gdzie był ustawiony krzyż Chrystusa. Obok ołtarza jest zabezpieczona grubym szkłem skała Golgoty, pęknięta w momencie śmierci Zbawiciela. Druga kaplica na Kalwarii to zdjęcie z Krzyża. Ta jest pod opiekę franciszkanów..
Od XI w. nad Palestyną władali Turcy. W 1010 r. kalif Al-Hakim kazał zburzyć bazylikę Świętego Grobu. Wyzwalaniu Ziemi Świętej służyły wyprawy krzyżowe. Trwały one od XI do XIII. W 1187 r. Jerozolima stała się stolicą królestwa krzyżowców. Po jego upadku Palestyna została zajęta przez muzułmanów. Dokładnie w 1244 r., chrześcijanie definitywnie utracili Jerozolimę. Muzułmanie zobowiązali się do zagwarantowania bezpieczeństwa pielgrzymom do Jerozolimy. Były to jednak tylko deklaracje.
Od XIV w. opiekę nad bazyliką sprawują franciszkanie. Ich protektorat nad miejscami męki Chrystusa od 1312 r. był możliwy, ponieważ byli tolerowani przez muzułmanów. Franciszkanie byli przewodni-kami pielgrzymów. Zwykli ich prowadzić do Grobu Pańskiego. O godz. 2 w nocy szli na Górę Oliwną. Po drodze zatrzymywali się w niektórych miejscach, w których wspominano inne wydarzenia z drogi krzyżowej Chrystusa. Z czasem coraz liczniejsze miejsca zaznaczano kamieniami. Ale nie istniała jeszcze jakaś określona Via Sacra. Niemniej dzięki temu kształtowała się Via Dolorosa Jerozolimie.
W XVII w., prawosławni Grecy, dzięki wpływom politycznym, otrzymali prawo do bazyliki a od 1757 r. przejęli zarząd całkowicie. Franciszkanie utrzymali się tu z trudem, jako opiekunowie niektórych kaplic. W 1808 r. po pożarze Grecy prawosławni usunęli z bazyliki wszystkie elementy łacińskie. Jednak w 1848 r. został erygowany przez Piusa IX Patriarchat łaciński. W 1927 r. bazylika bardzo ucierpiała na skutek trzęsienia ziemi. Od 1960 r. trwa jej odbudowa. Już jest odrestaurowana bazylika Grobu Pańskiego. Dziś współwłaścicielami bazyliki są: prawosławni Grecy, katolicy, Ormianie i ortodoksyjni Koptowie. Katolicy mają kaplicę Najświętszego Sakramentu, gdzie umieszcza się spotkanie zmartwychwstałego Chrystusa z Matką. Tam też stoi część kolumny biczowania, ok. 75 cm. wysokości
Stacje Drogi Krzyżowej w Jerozolimie ukształtowały się w XVII w. Pierwszym, który podał pełny cykl 14 stacji, był hiszpański franciszkanin Antonio Daza (XVII w.). Zalecał on zakonnikom, by każdego dnia po Nieszporach odprawiali nabożeństwo Drogi Krzyżowej, nawiedzając 14 stacji, niosąc krzyż. Ta licz-ba została przyjęta powszechnie. Topograficzne i biblijne uzasadnienie mają następujące stacje obecnej Drogi Krzyżowej: 1.Sąd i skazanie Jezusa na śmierć, 2. Wzięcie krzyża, 5. Pomoc Cyrenejczyka, 8. Spotkanie płaczących niewiast, 10. Obnażenie, 11. Ukrzyżowanie, 12. Śmierć Chrystusa, i 14 Złożenie do grobu. Inne natomiast ustaliły się na bazie pobożnej tradycji wiernych ( zatem 3, 4, 6, 7 i 9; Upadki Chrystusa, spotkanie z Matką i Weronika). Ostateczna kolejność stacji została ustalona w XVIII w., i nabożeństwo Drogi Krzy-żowej upowszechniło się w całym Kościele.
W XII w. na Zachodzie powstają tzw. „Drogi jerozolimskie”. Były to labiryntowe ozdobne oznaczenia na posadzkach kościołów z zaznaczeniem miejsc Męki Pańskiej. Są one w katedrze w Amiens, Char-tres i innych. W innych miejscach w XV/XVI w. powstają tzw. Ogrojce, architektoniczne odtworzenie tam-tego Ogrójca. Najstarszy ogrójec w Polsce znajduje się w Krakowie między kościołem mariackim a kościołem św. Barbary. Te miejsca odwiedzali ci, którzy nie mogli pielgrzymować do Ziemi Świętej,
Odwiedzanie Ziemi Świętej przez Polaków zaowocowało także Kalwariami. W Polsce jedna z najstarszych, bo z 1600 r., to Kalwaria Zebrzydowska, ufundowana przez wojewodę krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego. Została zrealizowana na podstawie planów, które mu dostarczył Hieronim Strzała, właściciel Dąbrówki k/ Zebrzydowic. Przywiózł on modele kaplic Ukrzyżowania i Grobu Pańskiego. Zebrzydowski zlecił pieczę o Kalwarię OO. Bernardynom. Bardzo wymownym przeżywaniem Męki Pańskiej były widowiska, oraz różne misteria Męki Chrystusa. Konstytucja Pawła VI „Indulgentiarum doctrina” (01.0I.1968), oraz wykaz odpustów, ogłoszony przez Penitencjarię Apostolską z 29 czerwca 1968 r., wymienia wśród praktyk pobożnych Drogę Krzyżową. Wierny, który odprawia pobożnie Drogę Krzyżową, może uzyskać odpust zupełny, który polega na darowaniu człowiekowi przez Boga wszystkich kar doczesnych, należnych za grzechy odpuszczone już co do winy w sakramencie pokuty. Kto uzyska odpust zupełny dla siebie uniknie kar czyśćcowych. Kto uzyska odpust zupełny za zmarłych – ratuje dusze z czyśćca.
Należy spełnić następujące warunki: trzeba odprawiać to ćwiczenie w miejscu, gdzie jest prawnie założona Droga Krzyżowa (w kościele, na placu przykościelnym itp. ). Rozmyślać Mękę Pana Jezusa (treścią rozmyślania nie muszą być kolejne stacje). Trzeba przechodzić od jednej do drugiej stacji. Jeżeli Drogę Krzyżową odprawia się publicznie i trudno jest wszystkim wiernym przechodzić od stacji do stacji, wystarczy gdy przechodzi prowadzący to nabożeństwo lub osoba z krzyżem, a inni wierni pozostają na swoim miejscu. Kto w ten sposób, z powodu słusznej przeszkody, np. choroby, podróży, zamknięcia kościoła itp. nie może odprawić Drogi Krzyżowej wg podanych warunków – zyskuje odpust zupełny, jeśli przynajmniej przez pół godziny odda się pobożnemu czytaniu albo rozważaniu Męki Pana Jezusa.
Ogólne warunki uzyskania odpustu:
Wykluczyć wszelkie przywiązanie do jakiegokolwiek grzechu, nawet powszedniego (dyspozycja).
Wykonać czynności obdarzone odpustem.
Wypełnić trzy warunki:
Spowiedź sakramentalna lub bycie w stanie łaski uświęcającej.
Przyjęcie Komunii Świętej.
Odmówienie modlitwy w intencjach Ojca Świętego.
Wykluczenie upodobania do jakiegokolwiek grzechu
Prawo do erygowania Drogi Krzyżowej w kościołach posiadali w przeszłości tylko: wszyscy przełożeni franciszkanów obserwantów (reformatów), z możliwością delegowania innych kapłanów ze swoich wspólnot, także kardynałowie i biskupi. Ci ostatni mogli delegować kapłanów. Dziś błogosławić i ustanawiać stacje Drogi Krzyżowej może rektor kościoła lub inny kapłan. Jeśli zaś stacje Drogi Krzyżowej już znajdują się w kościele, który ma zostać poświęcony lub pobłogosławiony, nie wymagają specjalnego ustanowienia (OB 1097)
Gorzkie Żale to nabożeństwo typowo polskie z początku XVIII w. Zastąpiło ono nieszpory w W. Poście. Ich struktura jest oparta o strukturę brewiarza kapłańskiego, zwłaszcza jutrzni. Podział, tematy do rozważania i dobór pieśni opracował i wydał drukiem w 1707 r. ks. Wawrzyniec Binek CM. Zamieścił je w dziełku: Snopek Miry z Ogroda Gethsemańskiego, w niedziele Wielkiego Postu, po południu około godzin nieszpornych rozpamiętywanie, Warszawa 1707. Nabożeństwo to pierwotnie było przeznaczone dla bractwa św, Rocha w kościele św. Krzyża w Warszawie. Stało się wkrótce b. popularne i cieszące się dużą frekwencją.
oprac. ks. Michał Gosk